Kripto para ekosisteminde yönetişim, var olan proje ile ilgili karar verme yetkisine sahip kişi veya kurumları ifade eder.
Yönetişim, tüm
kripto para projelerinde önemli rol oynar. Merkeziyetsiz
blockchain ağlarında kurulan kripto paralar özgürlük temelli yönetişim yapısına sahiptir. Yönetişim yapısına ilişkin çok sayıda farklı yaklaşım söz konusudur.
Blockchain ağlarında oylama yapmanın temelini zincir üstü yönetişim oluşturur. Zincir üstü yönetişim kullanan blockchain projelerinde, kimin oylamaya katılıp karar verebileceğine ilişkin kurallar zincire gömülü vaziyette gelir. Yani, blockchain ağındaki düğümlerin (node) önerilen değişiklikleri onaylaması ve bunları zincir üstü yönetişim kuralları çerçevesinde benimsemesi gereklidir. Proje üzerinde çalışan geliştiriciler, önerilen tüm değişiklikleri içeren bir paket hazırlar.
Düğümlerse bunları kabul etme veya reddetme hakkına sahiptir. Pek çok açıdan zincir üstü yönetişim, kripto para birimlerinin altında yatan merkeziyetsizlik fikriyle gayet uyumlu olarak kabul edilir. Tüm düğümler, önerilen güncellemeyi kabul etme veya reddetme hakkına sahip olduğundan, alınan kararda her katılımcının payı bulunur. Elbette bu yapı, madencilerin eline haddinden fazla güç verdiğine dair endişeleri de beraberinde getirir.
Kripto para projeleri tarafından benimsenen bir diğer temel karar alma yapısı da zincir dışı yönetişimdir.
Bitcoin ve
Ethereum zincir dışı yönetişim yoluyla idare edilir. Bu yönetişim modelinde geliştiriciler, madenciler, kullanıcılar ve iş destekçileri karar verme sürecine katılabilir. Örneğin Bitcoin, proje üzerinde çalışan birden fazla kod geliştiricisine sahiptir. Çeşitli posta grupları ve sosyal medya hesapları aracılığıyla iletişim kurar, gündeme gelen değişiklikleri kabul eder veya reddederler. Geliştirme önerileri çekirdek geliştirme ekibi tarafından bir araya getirilir ve incelenir. Ancak bu değişiklikler, blockchain kodunda yazılı değildir. Haliyle tüm madenci ve düğümler tarafından doğrulanması gerekmez. Bu bakımdan zincir dışı yönetişim, geleneksel iş yönetişimine daha çok benzer ve projenin merkeziyetsizlik seviyesini sınırlar.
Blockchain tabanlı birçok proje, daha merkeziyetsiz yapı sunan oylama süreçleri meydana getirmek için
yönetişim tokeni üretmiştir. Katılımcının protokol üzerinde oy hakkı kazanması ve projenin tüm yönleriyle ilgili karar alma süreçlerinde söz sahibi olması için yönetişim tokeni satın alması ve bunları stake etmesi şartı koşulmuştur. Yönetişim tokenlerinin kullanıldığı en popüler uygulamaların başında, merkeziyetsiz otonom organizasyonlar (
DAO) gelir. Bu organizasyonların merkezi yönetim sistemi yoktur. Token sahiplerinin bulunduğu havuz üzerinden oy hakkı elde edilir.
Yönetişim, karar alma süreçlerine kimlerin katılma hakkı olduğunu belirlediğinden tüm kripto para projelerinin önemli parçasını oluşturur. Her iki yönetişim modelinin de avantaj ve dezavantajları bulunur. Buna rağmen zincir üstü oy hakkı sunan modeller giderek daha fazla rağbet görmektedir.